Μέγιστα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα (MRLs)
Περί φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Ένα μεγάλο μέρος της νομοθεσίας της ΕΕ ρυθμίζει την εμπορία και τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και των υπολειμμάτων τους στα τρόφιμα. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά ή να χρησιμοποιηθούν χωρίς προηγούμενη έγκριση. Υπάρχει ένα διπλό σύστημα, βάσει του οποίου η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αξιολογεί τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα κράτη μέλη αξιολογούν και εγκρίνουν τα προϊόντα σε εθνικό επίπεδο.
Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα ρυθμίζονται κυρίως από τον κανονισμό-πλαίσιο (ΕΚ) αριθ. 1107/2009. Όλα τα θέματα που σχετίζονται με τα νομικά όρια για τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές καλύπτονται από τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 396/2005. Αυτός ο κανονισμός περιέχει επίσης διατάξεις σχετικά με τους επίσημους ελέγχους των καταλοίπων φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης που ενδέχεται να προκύψουν από τη χρήση τους στη φυτοπροστασία.
Υπολείμματα και όρια υπολειμμάτων
Υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι μία ή περισσότερες ουσίες, παρούσες είτε εντός είτε επί των φυτών, των προϊόντων φυτικής προέλευσης, των βρώσιμων προϊόντων ζωικής προέλευσης ή αλλού στο περιβάλλον, οι οποίες προκύπτουν από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, περιλαμβανομένων των μεταβολιτών τους και των προϊόντων που προέρχονται από την αποικοδόμηση ή την αντίδρασή τους.
Με την χρήση των φυτοφαρμάκων αναμένονται υπολείμματά τους στα φυτικά προϊόντα των καλλιεργειών που χρησιμοποιούνται. Ωστόσο, για κάθε συνδυασμό δραστικής ουσίας/προϊόντος ορίζονται μέγιστα όρια υπολειμμάτων (MRLs) που καθορίζονται από την κρίσιμη ορθή γεωργική πρακτική που είναι εγκεκριμένη στην Ε.Ε., δηλαδή την εφαρμογή ενός προϊόντος με τη μεγαλύτερη δόση του φυτοπροστατευτικού προϊόντος, τους περισσότερους ψεκασμούς και τη συντομότερη χρονικά επέμβαση πριν από τη συγκομιδή.
Μέγιστο Όριο Υπολειμμάτων (Maximum Residue Level – MRL) σε προϊόντα φυτικής προέλευσης είναι η μέγιστη ποσότητα υπολείμματος που αναμένεται κατά την εφαρμογή ενός φυτοπροστατευτικού προϊόντος σύμφωνα με την Ορθή Γεωργική Πρακτική. H Ορθή Γεωργική Πρακτική είναι ο τρόπος εφαρμογής ενός εγκεκριμένου φυτοπροστατευτικού προϊόντος σε μία καλλιέργεια, ο οποίος εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα στην χρήση, έχοντας ως κύριες παραμέτρους τη δόση ανά επιφάνεια (γρ. ή κ.εκ. φυτοπροστατευτικού προϊόντος ανά στρέμμα ή εκτάριο), τον αριθμό των εφαρμογών του φυτοπροστατευτικού προϊόντος, τον ψεκαστικό όγκο (λίτρα νερού ανά στρέμμα ή εκτάριο), καθώς και την τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή (ημέρες). Το MRL εκφράζεται σε mg ουσίας ανά kg βάρους φυτικού προϊόντος ή ppm ( parts per million = μέρη στο εκατομμύριο ) και αναφέρεται πάντα σε συγκεκριμένο ζευγάρι ουσίας και φυτικού προϊόντος. Συνδέεται με τη διαδικασία έγκρισης κυκλοφορίας των φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο και ορίζεται είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οπότε ισχύει υποχρεωτικά για όλα τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε σε επίπεδο ενός Κράτους Μέλους και ισχύει για τις συναλλαγές του συγκεκριμένου Κράτους Μέλους με όλες τις υπόλοιπες χώρες.
Τα μέγιστα όρια υπολειμμάτων έχουν ως στόχο τη διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των Κρατών-Μελών της Ευρώπης,καθώς και μεταξύ της Ε.Ε.και των τρίτων χωρών. Επισημαίνεται ότι τα εν λόγω όρια ισχύουν για όλα τα προϊόντα, ανεξαρτήτως εάν είναι εγχώρια, παραγόμενα σε άλλη χώρα της Ε.Ε. ή παραγόμενα σε τρίτες χώρες και επομένως η ασφάλεια των καταναλωτών διασφαλίζεται ανεξαρτήτως του νομικού καθεστώτος που ισχύει στις διάφορες χώρες για τις εγκρίσεις των φυτοφαρμάκων. Εφόσον τα υπολείμματα που τυχόν ανιχνεύονται στα φυτικά προϊόντα είναι κατώτερα από τα MRLs, η κατανάλωσή τους είναι απολύτως ασφαλής για όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού (ενήλικες, παιδιά). Αλλά και στην περίπτωση υπέρβασης των MRLs, δηλαδή υπέρβασης των εμπορικών ορίων, αυτό δεν συνεπάγεται αυτόματα κίνδυνο για τον καταναλωτή.. Τα MRLs αναθεωρούνται διαρκώς με βάση τα τρέχοντα επιστημονικά δεδομένα, ώστε να διασφαλίζουν πλήρως τους καταναλωτές των φυτικών προϊόντων.
Πώς ορίζονται τα MRL στην ΕΕ σε προϊόντα φυτικής προέλευσης
Από πειράματα αγρού με τα οποία καθορίζεται με εργαστηριακή ανάλυση το όριο υπολείμματος μίας ουσίας στην καλλιέργεια, στην οποία εφαρμόσθηκε το υπό έλεγχο φυτοπροστατευτικό προϊόν, με βάση την «χειρότερη» Ορθή Γεωργική Πρακτική (worst case scenario), δηλαδή εφαρμόζοντας τη μεγαλύτερη δόση φυτοπροστατευτικού προϊόντος, τους περισσότερους ψεκασμούς και τη συντομότερη, χρονικά, τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή.
Το όριο υπολείμματος που προκύπτει από τα πειράματα αγρού, σε συνδυασμό με την ημερήσια διατροφική κατανάλωση του συγκεκριμένου προϊόντος φυτικής προέλευσης, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των στοιχείων για ενήλικες, νήπια και παιδιά (gr φυτικού προϊόντος ανά ημέρα) και με τη βοήθεια συγκεκριμένων μαθηματικών διατροφικών μοντέλων, χρησιμοποιείται για την εκτίμηση του βαθμού έκθεσης των καταναλωτών.
Συγκεκριμένα, η θεωρητική ημερήσια λήψη συγκρίνεται με την Ημερήσια Αποδεκτή Λήψη τροφής (Acceptable Daily Intake ή ADI) που προκύπτει από την αξιολόγηση της χρόνιας τοξικολογικής έκθεσης του ανθρώπου στη συγκεκριμένη ουσία και εκφράζεται σε mg ουσίας ανά kg βάρους σώματος ανθρώπου, αλλά και την Οξεία ∆όση Αναφοράς (Acute Reference Dose ή ARfD) που προκύπτει από την αξιολόγηση της βραχυπρόθεσμης τοξικολογικής έκθεσης του ανθρώπου στη συγκεκριμένη ουσία και εκφράζεται σε mg ουσίας ανά kg βάρους σώματος ανθρώπου / ημέρα. Εφόσον τα αποτελέσματα από τη χρήση των μαθηματικών διατροφικών μοντέλων είναι μικρότερα αριθμητικά από το όριο της Ημερήσιας Αποδεκτής Λήψης τροφής και της Οξείας ∆όσης Αναφοράς (εφ’ όσον έχει καθοριστεί), τότε αυτά ορίζονται ως MRLs.
Για να διασφαλιστεί ότι τα MRLs είναι όσο το δυνατόν χαμηλότερα, οι αιτούντες που ζητούν έγκριση φυτοφαρμάκου πρέπει να υποβάλουν επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με τις ελάχιστες ποσότητες φυτοφαρμάκων που είναι απαραίτητες για την προστασία μιας καλλιέργειας και το επίπεδο καταλοίπων που παραμένει στη σοδειά μετά από μια τέτοια επεξεργασία. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) επαληθεύει ότι αυτό το κατάλοιπο είναι ασφαλές για όλες τις ομάδες καταναλωτών, συμπεριλαμβανομένων ευάλωτων ομάδων όπως μωρά, παιδιά και χορτοφάγους. Όταν υπάρχει κίνδυνος για οποιαδήποτε ομάδα καταναλωτών, η αίτηση MRL θα απορριφθεί και το φυτοφάρμακο ενδέχεται να μην χρησιμοποιηθεί σε αυτήν την καλλιέργεια. Η ασφάλεια των τροφίμων έχει επομένως προτεραιότητα έναντι της φυτοπροστασίας
Το MRL δεν αποτελεί τοξικολογική παράμετρο της υπό έλεγχο ουσίας. Αντιθέτως, η ύπαρξη του εξασφαλίζει την υγεία των καταναλωτών από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων.
Ένα προϊόν μπορεί να αποδεσμευτεί, δηλαδή να θεωρηθεί κατάλληλο προς κατανάλωση, όταν το αποτέλεσμα της ανάλυσης είναι μικρότερο ή ίσο του MRL.
Συνοπτικά τα στάδια για τον καθορισμό των MRL είναι:
- Εκτίμηση κινδύνου
- Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) επαληθεύει ότι αυτό το υπόλειμμα είναι ασφαλές για όλες τις ομάδες καταναλωτών στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων ευάλωτων ομάδων όπως μωρά, παιδιά και χορτοφάγους. Όταν διαπιστώνεται κίνδυνος για οποιαδήποτε ομάδα καταναλωτών, η αίτηση MRL απορρίπτεται και το φυτοφάρμακο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αυτήν την καλλιέργεια.
- Καθορισμός MRL
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθορίζει ένα νέο MRL και τροποποιεί ή καταργεί ένα υπάρχον μετά τη γνώμη της EFSA. Η Επιτροπή εκδίδει κανονισμούς για το σκοπό αυτό.
- Επιβολή & έλεγχος
- Οι εθνικές αρχές ορίζουν πώς και πότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί το φυτοφάρμακο. Αυτές οι πληροφορίες αναγράφονται στην ετικέτα του φυτοφαρμάκου. Οι άδειες χορηγούνται σε εθνική βάση επειδή οι τοπικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και η εμφάνιση παρασίτων (επομένως η χρήση φυτοφαρμάκων) ενδέχεται να διαφέρουν.
- Εκτός ΕΕ καλλιέργειες
- Για τα προϊόντα που καλλιεργούνται εκτός ΕΕ, τα MRLs καθορίζονται κατόπιν αιτήματος της χώρας που τα εξάγει.
Καθορισμός ενός MRL στο όριο προσδιορισμού (LOD)
Το LOD είναι το κατώτερο όριο αναλυτικού προσδιορισμού, δηλαδή το όριο, κάτω από το οποίο δεν μπορούν να ανιχνευθούν υπολείμματα με τη χρήση κατάλληλων αναλυτικών μεθόδων σε διαπιστευμένα εργαστήρια και με την τήρηση συμφωνημένων κατευθυντήριων γραμμών και κριτηρίων διασφάλισης της ποιότητας. Το LOD επομένως εξαρτάται από την ουσία, τη μέθοδο και το υπόστρωμα (προϊόν). Για παράδειγμα, τα LOD για ουσίες σε ελαιούχες καλλιέργειες, όπως καρποί με κέλυφος ή ελαιούχοι σπόροι, συχνά είναι υψηλότερα από τα αντίστοιχα σε “υδατώδεις καλλιέργειες”, λόγω αναλυτικών δυσχερειών.
Το προεπιλεγμένο κατώτατο όριο (LOD) στη νομοθεσία της ΕΕ είναι 0,01 mg / kg.
Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες τα MRLs ορίζονται στο LOD (0,01 mg / kg) σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι:
- η μη εγκεκριμένη χρήση της ουσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο
- τα υπολείμματα στο φυτικό προϊόν λόγω της εγκεκριμένης εφαρμοζόμενης κρίσιμης Ορθής Γεωργικής Πρακτικής να αναμένονται κάτω του LOD (π.χ. εφαρμογή εδάφους, επένδυση σπόρων, γρήγορη αποικοδόμηση υπολειμμάτων)
Ο ρόλος της EFSA στον καθορισμό των MRLs
Τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων επειδή μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, έχει θεσπιστεί ένα ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση που καθορίζει κανόνες για την έγκριση δραστικών ουσιών, τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα. Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 396/2005, τα ανώτατα επίπεδα υπολειμμάτων (MRLs) είναι τα ανώτερα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων που είναι νόμιμα επιτρεπόμενα μέσα ή πάνω σε τρόφιμα ή ζωοτροφές, με βάση την ορθή γεωργική πρακτική (GAP) και τη χαμηλότερη αναγκαία έκθεση για την προστασία ευάλωτων καταναλωτών. Προέρχονται μετά από μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση των ιδιοτήτων της δραστικής ουσίας και των σκοπούμενων χρήσεων του φυτοφαρμάκου. Αυτά τα νομικά όρια ισχύουν επίσης για τα εισαγόμενα τρόφιμα για την κάλυψη των αναγκών του διεθνούς εμπορίου.
Πριν οριστεί ή τροποποιηθεί ένα MRL – για παράδειγμα επειδή ο αιτών ζητά την έγκριση ενός νέου φυτοπροστατευτικού προϊόντος – η EFSA αξιολογεί τη συμπεριφορά καταλοίπων του φυτοφαρμάκου και τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών από τα υπολείμματα στα τρόφιμα. Εάν η αξιολόγηση κινδύνου της EFSA δεν εντοπίσει μη αποδεκτούς κινδύνους για τους καταναλωτές, καθορίζονται εναρμονισμένα MRLs στην ΕΕ (Βάση δεδομένων των MRLs στην ΕΕ) και το φυτοπροστατευτικό προϊόν μπορεί να εγκριθεί.
Οι αιτήσεις για νέα ή αναθεωρημένα MRLs στην ΕΕ σύμφωνα με το άρθρο 6 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 396/2005 λαμβάνονται από το Applications helpdesk της EFSA. Το “τμήμα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων”, σε στενή συνεργασία με το κράτος μέλος που ζητεί αξιολόγηση, αξιολογεί νέες αιτήσεις MRLs για συνδυασμό δραστικών ουσιών / καλλιεργειών, πραγματοποιεί αξιολόγηση κινδύνου για τον καταναλωτή και καθορίζει τα συνιστώμενα MRLs.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 396/2005, το τμήμα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων εξετάζει επίσης τα υφιστάμενα MRLs για μια δραστική ουσία σε στενή συνεργασία με το κράτος μέλος εισηγητή. Η EFSA καταρτίζει προτάσεις για MRL και διενεργεί εκτίμηση κινδύνου για τους καταναλωτές σε όλες τις καλλιέργειες για τις οποίες αναφέρονται. Η αναθεώρηση των MRL για μια δραστική ουσία διενεργείται σύμφωνα με τη διαδικασία που συμφωνήθηκε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη.
Για να μπορέσουν οι ενδιαφερόμενοι να προετοιμάσουν και να υποστηρίξουν καλύτερα την επανεξέταση των MRLs, η EFSA ενημερώνει σε τριμηνιαία βάση μια επισκόπηση της προόδου της επανεξέτασης MRLs σύμφωνα με το άρθρο 12 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 396/2005
Σε όλες τις αξιολογήσεις των MRL της EFSA, η χρόνια (μακροπρόθεσμη) και άμεση (βραχυπρόθεσμη) διατροφική έκθεση των καταναλωτών σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων εκτιμάται χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο υπολογισμού που αναπτύχθηκε από την EFSA (PRIMo – Pesticide Residue Intake Model). Το μοντέλο βασίζεται σε εθνικά δεδομένα κατανάλωσης τροφίμων που παρέχονται από τα κράτη μέλη και εφαρμόζει διεθνώς συμφωνημένες μεθοδολογίες εκτίμησης κινδύνου. Το αποτέλεσμα των αξιολογήσεων MRL της EFSA παρουσιάζεται ως αιτιολογημένη γνώμη και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα EFSA.
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στο https://www.agrocapital.gr
